O czym jest „Prześniona Rewolucja”, głośna książka Andrzeja Ledera?

Rzadko zdarza się, żeby książka z dziedziny humanistyki budziła wielkie emocje w szerokich kręgach odbiorców. Dzieje się tak najczęściej wtedy, gdy rzeczona publikacja konfrontuje czytelników z niewygodną prawdą na temat ich samych. Taki stan rzeczy nie powinien dziwić – już Wilhelm Dilthey zauważył, że wiedza humanistyczna jest w istocie samowiedzą człowieka. Pełni ważną rolę w kreowaniu obrazu nas samych i świata, w jakim żyjemy. Z jakim problemem każe nam się zmierzyć profesor Leder?

Głośna publikacja Andrzeja Ledera stara się zdekonstruować nasze wyobrażenie o Polakach. Charakterystyczne dla naszego narodu jest postrzeganie siebie jako Mesjasza Narodów, podmiot, który doświadczył najwięcej cierpienia w dziejach. Andrzej Leder powziął sobie za cel pokazanie, że nasze sumienia nie powinny być takie czyste. Posługując się narzędziami lacanowskiej psychoanalizy (orientacji podkreślającej rolę nieświadomości w życiu psychicznym jednostki i zbiorowości) starał się wykazać, że w Polsce w latach 1939-1956 doszło do rewolucji, której tak naprawdę nikt nie zauważył. Rewolucji, która dokonała się obcymi rękami, przez co udział Polaków był transpasywny. Rewolucji pełnej przemocy. Polska z kraju wielokulturowego stała się monolitem kulturowym.

Poruszył on problem świadomości Polaków wobec zagłady Żydów i reformy rolniczej. Leder proponuje interpretację, jakoby ta zbrodnia była przez Polaków pożądana, a fakt, że dokonali jej Niemcy i Rosjanie pozwala na wyrzeknięcie się odpowiedzialności za te zbrodnie. Rewolucja ta stanowiła swego rodzaju rozładowanie napięcia powstałego w realiach antysemickiej i nierównej II Rzeczypospolitej. Polacy byli wówczas narodem przepełnionym resentymentem. Udało się rozwiązać ten problem bez naszego osobistego udziału. Fakt ten został z naszej historii niejako wyparty.

Ważne jest to szczególnie dla zbadania pochodzenia współczesnej klasy średniej, która widzi siebie jako potomków szlachciców. Każda rewolucja wiąże się z zmianami własności. Właśnie tak było po wojnie. Unicestwiona ludność żydowska, stanowiąca większość przedwojennego mieszkaństwa, pozostawiła po sobie ogromne majątki. Po wojnie ktoś te majątki przejął. W Polsce do niedawna praktycznie w ogóle się o tym nie mówiło. Leder wskazuje na fakt, że polska klasa średnia jest zupełnie nieświadoma swojego pochodzenia. Wyśmiewa ich aspiracje do bycia “wielkoświatowymi” poprzez wskazanie na ich zamiłowanie do sushi.

Leder zachęca nas do zajrzenia w nasze rodzinne biografie. W jaki sposób wzbogacili się nasi członkowie po wojnie, tych bardzo trudnych czasach? Co robili nasi przodkowie, gdy mordowano Żydów? Kto mieszkał w naszym domu przed wojną?